OСznetda savodsizlik muammolari yoki oСzbek tilidagi saytlarda tilga boСlgan e ...

Bunday saytlar qatorida OСzbekiston Respublikasida taТlim portali Ц edu.uz (9-rasm), OСrta maxsus, kasb-hunar taТlimi markazi portali Ц markaz.uz (10-rasm) kabi aslida savodli yozilgan matnlar bilan boshqalarga oСrnak boСlishi kerak boСlgan veb-saytlarni uchratish juda achinarli holat.ДTilga ixtiyorsiz, elga eТtiborsizУ.
Alisher Navoiy.


Internet tarmogСining OСzbekiston bilan bogСliq qismi Ц OСznet yildan yilga kengayib bormoqda. OСzbekistonda 2009-yilning birinchi yarmiga kelib Internetdan foydalanuvchilar soni 2,6 million kishini tashkil qildi. Boshqacha aytganda bu respublikamizning har 1000 fuqarosiga 91,48 Internet foydalanuvchisi toСgСri keladi deganidir [1]. Д.UZУ zonasidagi faol domenlar soni esa, 2009-yil 14-dekabr holatiga koСra 9479 tani tashkil etadi[2]. Bugungi kunga kelib OСznetda koСplab veb-saytlar foydalanuvchilar ehtiyojini qondirib kelmoqda. Unda koСplab davlat idoralari, korxona, tashkilot va muassasalarning, ommaviy axborot vositalarining rasmiy veb-saytlarini, turli tarmoq xizmatlari koСrsatuvchi saytlarini, elektron tijoratga yoСnaltirilgan saytlarini, sport va sogСliqni saqlash boСyicha saytlarni, koСplab shaxsiy sahifalar, bloglar va boshqa turli yoСnalishlardagi veb-resurslarni uchratish mumkin. Lekin, tan olib aytish lozimki, koСplab saytlarda taqdim qilinayotgan maТlumotlar, yaТni ularning kontenti talab darajasida emas. Ayniqsa bu davlat idoralari, tashkilot va muassasalarning, taТlim muassasalarining rasmiy veb-saytlarida yaqqol koСrinadi. OСznetdagi veb-saytlarning rivojlanish istiqbollari, bugungi holati va muammolariga bagСishlangan deyarli barcha maqolalarda kontent muammosiga alohida urgСu berilganligi ham bejiz emas. Ushbu maqolada esa aynan oСzbek tilidagi kontentda yoСl qoСyilayotgan bir qancha muammolar va ularni bartaraf qilish yoСllari haqida fikr yuritamiz.

OСznetda maТlumotlar asosan oСzbek tilida taqdim qilinadigan veb-saytlar soni juda koСp boСlmasada, ularning soni avvalgidan koТra sezilarli darajada ortib bormoqda. Bu albatta quvonarli holat, lekin koСp hollarda ularda taqdim qilinayotgan maТlumotlardagi oСta eТtiborsizlik bilan yozilganligi, imlo va grammatik xatolarning juda ham koСp uchrashi foydalanuvchilar uchun noqulaylik tugСdirishi bilan birga tilga boСlgan bunday munosabatni odatiy holga aylanib qolishiga sabab boСlmoqda. Hatto, boshqalarga oСrnak boСlishi kerak boСlgan koСpgina tashkilotlarning ham rasmiy veb-saytlarida bu muammolarni yaqqol koСrish mumkin. XoСsh, aynan qanday muammolar mavjud? Ularni qanday bartaraf qilish mumkin? Quyida bu masalalarga batafsil toСxtalib oСtamiz.

ODATDAGI IMLO XATOLARI

Muammo. Odatdagi imlo xatolari qatoriga beixtiyor qilinadigan turli xatolarni kiritishimiz mumkin. Bunday xatolar darrov koСzga tashlanmaganligi uchun odatda eТtiborsiz qoladi. Albatta, imlo xatolarini toСliq bartaraf qilish mushkul masala. U matnni kiritishda sinchkovlik, diqqat va imloni mukammal bilishni talab qiladi. Hamma ham oСz veb-saytida imlo xatolaridan toСliq qutulish uchun korrektor yollay olmaydi. Odatda, sayt uchun matn tayyorlovchi kishi ham oflayn OAV korrektori darajasida imlo qoidalaridan xabardor boСlmaydi.

Yechim. Bu holatda imloni tekshirish dasturlari yordamchi boСlishi mumkin. Odatda turli matnlar tayyorlash davomida ДMicrosoft WordУ dasturi va undagi rus va ingliz tilida imloni tekshirish imkoniyatidan koСpchilik samarali foydalanadi.† Afsuski, oСzbek tili imlosini tekshirish imkoniyati ДMicrosoft WordУ dasturida talab darajasidan ishlamaydi. ToСgСrirogСi, dasturni oСrnatish bilan birdan ishlamaydi. OСzbekcha matnlarda imloni tekshirish imkoniyatini yaratish uchun ДSPELLSУ kompaniyasi tomonidan chiqarilgan† ДUzSpellУ dasturidan foydalanish mumkin, lekin u faqat kirill alifbosidagi matnlarni tekshirish imkoniga ega xolos. Lotin alifbosidagi matnlarni tekshirish uchun esa ДMicrosoft Office 2007У dasturlar paketining oСzbekcha interfeys tarjimalarini (LIP Ц Language Interface Pack) uning rasmiy veb-saytidan koСchirib olish mumkin. Saytda uni oСrnatish boСyicha batafsil maТlumotlar ham berilgan. Office 2007 dasturlar paketiga oСzbekcha LIP kengaytmasini oСrnatganingizdan soСng uning interfeysi oСzbek tilida koСrinish bilan birga, lotin alifbosida yozilgan oСzbekcha matnlarni imlo xatolariga tekshirish imkoniyati ham paydo boСladi (1-rasm).


1-rasm. Microsoft Office 2007 dasturida oСzbekcha interfeys va imlo xatolarini tekshirish imkoniyati.

Erkin va ochiq kodli dasturiy taТminotlarda, xususan Linux operatsion tizimi va undagi dasturlarda oСzbekcha matnlarni imloga tekshirish uchun aspell-uz paketidan foydalanish mumkin. Lekin, hozircha uning yordamida faqat oСzbek kirill alifbosidagi matnlarni tekshirishingiz mumkin xolos.

Albatta, yuqorida koСrsatib oСtilgan imloni tekshirish dasturlari oСzbek tilidagi imlo xatolaringizni toСliq bartaraf qila olmaydi. Agar siz yozgan soСzni oСzining soСzlar bazasidan topa olmasa, hatto toСgСri yozilgan soСzlarni ham xato deb koСrsatishi mumkin. Bundan tashqari, hamma ham veb-sayt uchun matnni biror matn muharririda tayyorlamaydi. KoСp holatlarda sayt matni toСgСridan toСgСri saytning oСziga, uning kontentini boshqarish tizimi yordamida veb interfeysdan kiritiladi. Ushbu holatda saytdagi matnni imlo xatolariga tekshirib beruvchi Internet xizmatlarining (masalan, Yandex kompaniyasi taqdim qiladigan veb-masterlar uchun uskunalar tarkibiga kiruvchi imloni tekshirish xizmati kabi xizmatlarning) tashkil qilinishi foydadan xoli boСlmas edi. Afsuski, bugungi kunda OСznetda birorta ham bunday xizmat mavjud emas.

KIRILL ALIFBOSIGA XOS BOСLGAN MUAMMOLAR

Muammo. Kirill alifbosiga xos boСlgan muammolar asosan °¢, , va harflari bilan bogСliq. Bu harflarni kiritish uchun klaviatura tugmalari tartibi paydo boСlganiga qariyb 10 yil boСlgan boСlsada, afsuski, shu kungacha bu harflarni klaviaturadan kiritishni bilmaydiganlar topiladi (2-rasm).


2-rasm. °¢, , va harflaridan foydalanilmagan sayt.

Ayrim saytlarda esa sahifalarning kodlash usuli , va harflarini qoСllab-quvvatlamaganligi sababli bu harflardan atayin foydalanilmaganligini koСrish mumkin (3-rasm). Ushbu holatlarda muammoga odatda saytning kodlash usuli sifatida Дwindows-1251У tanlanganligi sabab boСladi. 3-rasmdagi saytning dastlabki kodini ochib, muammo aynan shunda boСlganligini koСrish mumkin:

<meta content="text/html; charset=windows-1251" http-equiv="Content-Type" />


3-rasm. Sahifalarning kodlash usuli , va harflarini qoСllab-quvvatlamaganligi sababli bu harflardan foydalanilmagan sayt.

Дwindows-1251У Microsoft Windows operatsion tizimining barcha ruscha versiyalarida asosiy kodlash usuli hisoblanganligi sababli vebda kirill yozuvi uchun eng koСp shu kodlash usulidan foydalaniladi . Afsuski, unga oСzbek kirill alifbosidagi , va harflari qoСshilmagan. °¢ harfi esa belorus alifbosida ham uchraganligi sabab ushbu kodlash usuli uni qoСllab quvvatlaydi.

Yechim. Albatta, muammoning yechimi mavjud va u juda murakkab ham emas. Agar sayt sahifalarida Дwindows-1251У kodlash usuli ishlatilgan boСlsa, unda , va harflarini chiqarish uchun quyidagi HTML tilining maxsus simvollaridan foydalanish mumkin: Ц &#1178; Ц &#1179; Ц &#1170; Ц &#1171; Ц &#1202; Ц &#1203; Masalan, OСznetda bu usuldan ДOСzbek futbol fanatlariУ (uff.uz) veb-sayti samarali foydalanadi.

Yana bir variant UTF-8 kodlash usuli boСlib, bugungi kunda Internet tarmogСidagi koСplab saytlar aynan shu kodlash usulida ishlashadi. Bu kodlash usulining ustun tomoni, endilikda siz nafaqat kirill alifbosidagi muammoli harflarni balki, dunyodagi deyarli barcha alifbolarning simvollarini veb-saytingizda ishlatishingiz mumkin boСladi. Agar bu kodlash usulidan foydalanadigan boСlsangiz, HTML tilining maxsus simvollaridan foydalanish shart emas, matnni toСgСridan toСgСri operatsion tizimdagi oСzbek kirill klaviatura tugmalari tartibidan foydalangan holda kiritishingiz mumkin. Faqat, sayt sahifalarining dastlabki kodidagi meta-maТlumotlarda va sahifani saqlayotganda kodlash usuli sifatida UTF-8 usulini koСrsatishni unutmang.

LOTIN ALIFBOSIGA XOS BOСLGAN MUAMMOLAR

Muammo. Lotin alifbosiga xos boСlgan muammolar asosan OСoС va GСgС harflari, hamda Т tutuq belgisini notoСgСri ifodalash bilan bogСliq. KoСp hollarda OСoС va GСgС harflari ustidagi yuqoriga qaragan vergul koСrinishidagi simvol va pastga qaragan vergul koСrinishidagi tutuq belgisi notoСgСri qoСyiladi (4-rasm).


4-rasm. OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisining yozilishi.

OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisining notoСgСri yozilishi OСznetdagi deyarli barcha saytlarda uchraydi. uza.uz, gov.uz, onatili.uz kabi asosiy kontent lotin yozuvida taqdim qilinadigan saytlarda sayt kontentiga ancha eТtibor bilan yondashilsada, baribir, sahifalarda imlo xatolari tez-tez uchrab turadi (5-rasm). Uza.uz kabi saytlarda yangiliklar matnining notoСgСri yozilishi koСplab davlat tashkilotlari saytlarida ham ushbu xatoning qaytarilishiga olib keladi, chunki davlat tashkilotlari veb-saytlaridagi yangiliklar odatda Milliy axborot agentligi veb-saytidan olinadi.


5-rasm. OСzbekiston Milliy axborot agentligi veb-saytida OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisining yozilishi.

Lotin alifbosiga xos boСlgan boshqa muammolar asosan transliteratsiya bilan bogСliq. KoСp hollarda matn avval kirill yozuvida tayyorlanib, keyin transliterator dastur yordamida lotin yozuviga oСtkaziladi. Afsuski, bugungi kunga qadar oСzbek kirill yozuvidan lotin yozuviga va teskari yoСnalishda barcha imlo qoidalariga toСliq amal qilib oСgiradigan birorta ham dastur yoСq. Transliteratsiyada eng koСp xatolar kirill alifbosidagi ÷ц va ≈е harflarini lotin yozuviga oСtkazishda, sanalarning yozilishida[3], ayrim lotin yozuvidagi soСzlarning transliteratsiya qoidalariga umuman mos kelmasligi[4]† eТtiborga olinmaganligi kabi holatlarda yuzaga keladi.

Veb-saytlardagi lotin yozuvi bilan bogСliq imlo xatolarining sabablari odatda quyidagilardan biri yoki bir nechtasi boСladi:
  • Matn muallifi lotin alifbosini yaxshi bilmaydi va bu harflarning aynan toСgСri yozilishidan xabari yoСq;
  • Matn muallifi transliteratsiya qiluvchi dastur yordamida kirilldan lotinga oСtkazilgan matnni qayta tahrirlab chiqmaydi;
  • Windows operatsion tizimi bilan taqdim qilinadigan oСzbek lotin alifbosi uchun klaviatura tugmalari tartibida ushbu yuqoriga va pastga qaragan vergul koСrinishidagi simvollar mavjud boСlmaganligi uchun matn muallifi ularni qanday kiritishni bilmasdan, klaviaturadagi inglizcha tugmalar tartibidan foydalanib qoСya qoladi.

    • Yechim. Yuqorida sanab oСtilgan muammolardan birinchi ikki muammo albatta matn muallifining oСz savodlilik darajasi, lotin yozuvining imlo qoidalaridan qanchalik xabardorligiga bogСliq. Bunda albatta sayt kontent menejerining oСz ustida ishlashi, imlo qoidalari boСyicha bilimini oshirishi kerak boСladi.

    Uchinchi muammoning yechimi esa, unchalik qiyin emas. Darhaqiqat, Windows operatsion tizimi bilan taqdim qilinadigan oСzbek lotin alifbosi asosidagi klaviatura tugmalari tartibida OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisining yozilishi uchun zarur boСlgan yuqoriga va pastga qaragan vergul koСrinishidagi simvollarning mavjud emasligi ularni kiritishda qiyinchilik tugСdiradi. Ularni veb-sahifaga chiqarish uchun HTML tilining maxsus simvollaridan foydalanish mumkin: &lsquо; (OСoС va GСgС harflari uchun) va &rsquо; (tutuq belgisi uchun). Lekin, veb-sahifalarni kod koСrinishida emas, balki vizual tahrirlayotganda HTML tilining maxsus simvollarini kiritish noqulaylik tugСdiradi. Odatda koСpchilik oСziga qulay boСlgan matn muharririda matnni ingliz harflari bilan yozib olib, soСngra avval OСoС va GСgС harflarini, soСngra tutuq belgisini avtomat tarzda almashtirish yoСli bilan toСgСrilab chiqadi. Bu esa, albatta, juda noqulay. Agar, bu muammoli simvollarni matnni yozayotgan vaqtingizda biratoСla toСgСri kiritmoqchi boСlsangiz, unda oСzbek lotin alifbosi uchun moslashtirilgan klaviatura tugmalari tartibi kerak boСladi. Bunday klaviatura tugmalari tarkibini quyidagi manzildan yuklab olishingiz mumkin: http://behzod.uz/projects/uzl-keyboard/. Siz oСqiyotgan ushbu maqolani yozishda ham aynan shu tugmalar tartibidan (6-rasm) foydalanildi.


    6-rasm. OСzbek lotin alifbosi uchun klaviatura tugmalari tartibi.

    SHRIFTLAR MUAMMOSI

    Muammo. Ayrim hollarda sayt sahifalarida imlo xatolariga yoСl qoСyilmagan boСlsada, notoСgСri tanlangan shrift tufayli matnlar yaxshi koСrinmaydi. Ushbu muammolar qatoriga quyidagilarni koСrsatish mumkin:
  • Internet Explorer brauzerining 6-verisiyasida (IE6) kirill yozuvidagi matnlarda , va harflarining oСrniga toСrtburchaklar chiqib qolishi.
  • OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisining notoСgСri koСrinishi.
    • Yechim. Verdana shriftidan foydalanmang! Ha, aynan shu shriftdan foydalanish oqibatida kirill alifbosidagi , va harflari IE6da toСgСri koСrinmaydi. Albatta, IE6 bundan 8 yil oldin chiqqanligini, uning oСrnini allaqachon yangi, zamonaviy brauzerlar egallayotganligini eТtiborga olgan holda bu muammoni unchalik muhim emas, deb qarashimiz mumkin edi, lekin Verdana shriftida lotin yozuvidagi OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisi ham notoСgСri koСrinadi (7-rasm). Bunday holda yangi brauzerdan foydalanish ham yordam bermaydi.


    7-rasm. Verdana shriftida lotin yozuvidagi OСoС, GСgС harflari va tutuq belgisining notoСgСri koСrinishi

    OСzbek tilidagi veb-saytlarda Arial, Helvetica, sans-serif yoki Times New Roman, Times, serif shrift ketma-ketliklarini ishlatish tavsiya qilinadi (8-rasm).


    8-rasm. Arial shrifti qoСllanilganidan soСng 7-rasmda koСrsatilgan sahifaning koСrinishi

    TILLARNING VA ALIFBOLARNING ARALASH QOСLLANILISHI

    Muammo. Saytda turli tillarning va alifbolarning aralash qoСllanilishi nafaqat foydalanuvchi uchun noqulaylik tugСdiradi, balki saytga boСlgan salbiy munosabatni ham uygСotadi. Odatda tashlab qoСyilgan, qoСl uchida yoki eТtiborsizlik bilan yaratilgan saytlarda bu holatni koСp uchratish mumkin. Bunday saytlar qatorida OСzbekiston Respublikasida taТlim portali Ц edu.uz (9-rasm), OСrta maxsus, kasb-hunar taТlimi markazi portali Ц markaz.uz (10-rasm) kabi aslida savodli yozilgan matnlar bilan boshqalarga oСrnak boСlishi kerak boСlgan veb-saytlarni uchratish juda achinarli holat.


    9-rasm. OСzbekiston Respublikasida taТlim portalida turli tillarning aralash qoСllanilishi.


    10-rasm. OСrta maxsus, kasb-hunar taТlimi markazi portalida turli alifbolarning aralash qoСllanilishi va imlo xatolar.

    Yechim. Nima ham deyish mumkin? Bunday holatlarda veb-sayt uchun masТul kishilardan oСz ishlarining natijasiga eТtibor va masТuliyat bilan yondashishlari talab qilinadi xolos. Matnlarni toСgСri kiritish, turli texnik tomondan yuzaga kelishi mumkin boСlgan muammolar va ularning yechimi haqida esa yuqorida batafsil toСxtalib oСtdik.

    XULOSA

    Guvohi boСlib turganingizdek, veb-saytlarda odatda uchraydigan savodsizlik koСrinishlarini bartaraf qilishning texnik tomonlari unchalik qiyin emas. Lekin, asosiy masala bu maslahatlarga veb-saytlar ijodkorlarining qanchalik amal qilishlaridadir. Agar sayt ijodkorlari taqdim qilinayotgan matnning maqolada koСrsatib oСtilgan muammolardan xoli boСlishiga alohida eТtibor qaratmas ekanlar, koСplab yangi va qulay klaviatura tugmalari tartibi, oСzbekcha harflarni toСgСri ifodalovchi shriftlar, son-sanoqsiz imlo xatolarni tekshiruvchi dasturlar boСlsada bu muammolar oСz dolzarbligini yoСqotmaydi. Shuni unutmaslik kerakki, veb-sayt oСz ijodkorlarining Internet tarmogСidagi yuzidir. Undagi matnning qanchalik eТtibor bilan tayyorlanganligi foydalanuvchilarga ham boСlgan eТtiborni koСrsatadi.


  • Manba: http://www.aci.uz/ru/news/uzaci/article/10>04†
  • Manba: http://cctld.uz/stat/
  • Lotin yozuvining imlo qoidalariga koСra sanalar chiziqcha bilan yoziladi. Masalan: 14-dekabr. Bundan tashqari, сент¤брь Ц sentabr, окт¤брь Ц oktabr deb yozilishi kerak.
  • Masalan: бюджет Ц budjet, бюро Ц buro, валюта Ц valuta, дублЄр Ц dublor, дюйм Ц duym, изол¤тор Ц izolator, иллюзи¤ Ц illuziya, калькул¤тор - kalkulator




    • ј так же :

    Metastock. ѕрограмма Metastock дл¤ технического анализа


    Audiatur et altera pars
    ƒл¤ тех, кто недостаточно знает латынь, переведем заголовок; это юридическа¤ формула, означающа¤: Уѕусть будет выслушана и друга¤ сторонаФ. ¬ ученом споре, за которым мы следим, друга¤ сторонаЧэто адепты биогенной теории. ’ронологи¤ и историческа¤ справедливость требуют упом¤нуть о бытовавшем в средние века мнении, что нефть образовалась в раю и представл¤ет собой остатки той благодатной почвы, на которой некогда произрастали райские кущи.


    Ѕесплатный каталог одежды Quelle: *Ѕесплатный каталог одежды ***Quelle* (http://


    ќбразование неустойчивости в аккордах
    ¬ыше мы определили, что музыкальные ступени и интервалы в процессе Ђслышани¤ї преобразуютс¤ в звуки и звуковые интервалы в соответствии с законом, который был нами назван принципом (гармонической) минимизации. ¬ соответствии с ним наше слуховое воспри¤тие присваивает музыкальному интервалу то звуковысотное отношение, которое обеспечивает наибольшее родство между интерпретируемыми им звуками.



    Hosted by uCoz